TELİPİNU FERMANI : DÜNYANIN İLK ANAYASA ÖRNEĞİ

Bitmez tükenmez taht kavgaları, sonu gelmez entrikalar ve olağan hale gelmiş saray cinayetleri sonucunda devlet git gide güçsüzleşmişti. Başkentten uzaktaki toprakların hakimiyetini kaybetmiş, bağlı krallar bir bir isyan etmişlerdi. Böyle vahim bir tabloda M.Ö. 1500 yıllarında tahta geçen Telipinu’nun iki hedefi vardı. Birincisi devleti yeniden güçlendirmek, ikincisi devleti içten içe kemiren taht kavgalarına son vermekti.

Telipinu kan dökülmesini durdurmakta kararlıydı. Ölüm cezalarını sürgüne çevirdi. Önce karısı İştapariya ardından oğlu Ammuna’nın öldürülmüş olmasına rağmen radikal reform isteğinden vazgeçmemişti. “ Kral ailesinde kan dökmeler çoğaldı kraliçe İştapariya öldü üstelik prens Ammuna da öldü. İşte Hattuşa’da kan dökmeler çok arttı. Bunun üzerine ben Telipinu Hattuşa’da asiller meclisini toplantıya çağırdım. Bu andan itibaren Hattuşa’da kral ailesinden bir çocuğa kimse kötülük yapmayacak, ona bıçak çekmeyecek.”

Telipinu Fermanı dünyada tahta geçiş kurallarının yazılı olarak resmileştirildiği ilk belgedir. “Önce birinci dereceden bir prens varsa o kral olsun eğer birinci dereceden bir prens yoksa ikinci dereceden bir prens tahta geçsin eğer varis olacak hiçbir prens yoksa birinci dereceden bir prensese iç güveysi alsınlar o kral olsun.” Bu madde ile kimin kral olacağı belirgin kurallara bağlanmış olup, önceliği kralın birinci derece eşinden olma prense verilmiş. Eğer birinci dereceden bir prens yoksa kralın hareminde bulunan kadınlardan olma ikinci derece bir prense kral olma hakkı verilmiş. Buna rağmen sarayda hiç prens bulunmaması durumunda kralının kızlarından birinin evlendirilip damadın kral olması sağlanmıştır.

Hititlerde kısmen günümüzde Anayasa Mahkemelerinin işlevini gören bir asiller meclisinden bahsetmek mümkündü. Telipinu bu fermanda asiller meclisine kraliyet ailesinden bir kişiyi yargılama ve cezalandırma yetkisi vermiştir. “Şimdi bugünden itibaren Hattuşa’da siz saray oğlanları, korumacılar (zıpkıncılar), altın (savaş arabalarının seçkin) savaşçıları, sakiler, sofracılar, aşçılar, asa adamları, araba savaşçıları, savaş alanı binbaşıları bu konuyu arkadan bilin! Tanuwa, Tahurwali ve Taruhsu sizin önünüzde bir işaret olsun! Eğer kimse kötülük yaparsa ister evin babası, ister saray oğlanlarının başı, koruma kıtasının (zıpkıncılar) başı, savaş alanı binbaşılarının başı, ister arkadaki ister öndeki biri olsun, siz asiller meclisi onu yakalayın ve onu dişiniz ile kemirin.”

Telipinu ayrıca bu fermanda çağının çok ötesinde bir hukuk ilkesini dile getirmiştir; suçun kişiselliği “Şimdi eğer bir prens suç işlerse yalnız başı ile ödesin! Fakat evine oğluna kötülük yapmayın! Prenslerin kırıntısına bile zarar vermek doğru değildir.”